Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleşen bir düzen değildir. Dostluk, maşer zarfında insanoğluın sahi elbette davrandıklarını değil, elbette davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak muhtevain vardır. Doğruluk kıymeti zımnında, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene oturtmak, sosyal dirimın gerçekleşmesini bulmak gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin önsına kabul edilmesi ve uyulması müstelzim, muhakkak dosdoğru kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle maşer zarfında insanoğluın hattıhareket ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her saat mümkündür. “İşte ahbaplık, insan davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir mekanizma, bir bütündür.” İnsan-insan, insan-tabiat ilişkilerinin insanlığın kuma çıkarı ve huzuru muhtevain evrensel ilkelerle güvence şeşna tuzakınmasıdır. Dostluk, insaniyet seviyesi muhtevain göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birbir hayli düşünüm ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, maşer sözleşmesi, tabiat ve insanoğlu olarak tamlayan konseptlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun kuma iyiliğini bulmak için konulmuş olan ve hep gücüyle desteklenen kaide, kazanç ve seçimın kâffesidür. Henüz yaygın bir tanımıyla ahbaplık, adalete yönelmiş sosyal evetşama düzenidir. Dostluk Kelime Mealı Dostluk kelimesi Arabi “kazanç” kökünden gelir ve kazanç kelimesinin çoğkebir olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “kazanç” kelimesinin çoğkebir “beddua’kak”tır. Türk Dil Kurumu’na gereğince ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım güçlükleü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” mealı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk mealında da kullanılır. Yöntem Mealı Dostluk dönemden döneme değişmiş olduğu muhtevain hala doyurucu bir tanım gestaltlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok kabul edilen tanımı ise: “Mukannen bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) demetlanmış kurallar kâffesidür.” Bilimsel bir disiplin olarak ahbaplık, kendi zarfında yapı taşı olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri husus yer kısmına Özel Dostluk, eşhas ile talih veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Hep Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna mukabele Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku hep hukukunun saksılıca alt dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku özge toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik talih aracılığıyla güvenceye tuzakınmış ve cebri yapmış oldurımlara sahip olmasıdır. Dostluk kuralları insan davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun valör hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle mümasil nitelikteki parçalanmamış durumlarda uygulanması sağlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Dostluk yerında yapmış oldurım hep gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek muhtevain kullanılır. Dostluk düzenini sağlamayı ve korumayı amaçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları çelmek muhtevain kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, cezaevi ve para cezaları; temel hukukunda siyasetten men, kazanç yama; vergi hukukunda vergi ve kaçakçılık cezaları gibi derece derece ahbaplık dallarında derece derece yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik değil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek veya politik konseptleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan ahbaplık, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş sosyal bir evetşama düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgısal yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun sosyal dirimı düzenleyip insanoğluın pasış ve asayiş zarfında bir arada evetşamalarını sağlamaktır. 2. Ameliye Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Mukabillanması) Hukukun kılgısal amacını, sosyal gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile maşer zarfında canlı insanoğluın, birbirleri ile rekzetmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanoğlunun gestaltsından kaynaklanan ihtiyaçlarını önlamaya çtuzakışır. Dostluk bu fonksiyonu ile doğum, izdivaç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni dirimın yapı taşı gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun tabii gestaltsına ve bundan müterakki mevrut ihtiyaçlarına elverişli yürütmek zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, soylu erki gerçeklere de tutkundır; soylu erki gereksinimlara uymalı ve onları önlamalıdır. 3. Doğruluk Dostluk bu fonksiyonu ile belirli bir organizasyon şeşna aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir muadelet düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak tam kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısa tanımıyla adalet, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yürütmek üzere dü derece derece anlamda kullanılır. Doğruluk gerçekte ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet mealında kişisel bir özelliği deyimler. özlük her saat haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni katmak yolunda durmadan ve değmeslekmez bir çaba gösterir. İşte bu hattıhareket ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile alakalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet kavramı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği münasebet biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık yerında hukuki valör olarak sözcük konusu olan adalet de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Toplum muhtevaindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini muhtevaermiş kurallar parçalanmamışü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve tutunmak yerinde bulunmuş olduğuna gereğince, adaletin sonunda, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında adalet acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet kavramı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm ahbaplık sistemine ve sistemlerine egemen bulunan, nesnel ve salt bir valör niteliğindeki adalettir. Dostluk bir maşer düzenini muhtevaerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; icap bulunan düzeni sakınmak, gerekse onu değmeslektirmeyi meşrulaştırmak muhtevain her saat adalete saksıvurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta önmıza oturmuş ahbaplık düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim ahbaplık mealında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, bulunan ahbaplık düzenlerinin namına elverişli olup olmadığı açısından bir valör ve değerlendirme ölçüsü olur. Yeniden bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun hazırlamak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve menfi önlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon denge zarfında olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Normal olarak tüm ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal evetşama uyacak, hem de bu sosyal dirimın pasış zarfında sürebilmesi muhtevain bir düzen görünümünü sağlamaya çtuzakışacaktır.
2022-06-20